Straż miejska – kompetencje i prawne podstawy działania

W odpowiedzi na prośby Czytelników „Kuriera Pienińskiego” publikujemy krótką charakterystykę kompetencji Straży Miejskiej.

Ustawa wskazuje, iż straż gminna winna spełniać służebną rolę wobec społeczności lokalnej, wykonując swe zadania z poszanowaniem godności i praw obywateli.

W przypadku bowiem stwierdzenia przez osobę wobec, której podjęto stosowne czynności, iż konkretny strażnik miejski nadużył swoich uprawnień, może on wnieść zażalenie do prokuratora. Możliwość taką ustawa wskazuje wprost w art. 20.

Otóż przy wykonywaniu wskazanych czynności, jest on obowiązany przedstawić się imieniem i nazwiskiem, a ponadto na żądanie osoby, której czynności te dotyczą, okazać legitymację służbową w sposób umożliwiający odczytanie i zanotowanie nazwiska strażnika oraz organu, który wydał legitymację. Z czynności przeprowadzonych przez strażnika można ponadto na wniosek osoby kontrolowanej, sporządzić protokół. Wskazane powyżej uprawnienia osoby wobec, której podejmowane są czynności są niezwykle istotne- mają one bowiem ułatwić jej dochodzenie swoich praw w przypadku przekroczenia uprawnień przez konkretnego strażnika.

1.
Podstawę prawną działania straży miejskiej stanowi ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o strażach gminnych (Dz.U. z 1997r., nr 123, poz. 7790). Zgodnie z art. 1 tejże ustawy straż gminna (miejska) jest samorządową umundurowaną formacją, która jest tworzona do ochrony porządku publicznego na terenie gminy. Kompetencję w zakresie ustanowienia straży gminnej posiada rada gminy, która może ją utworzyć po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (Stołecznego) Policji, o czym zawiadamia wojewodę. W gminach, w których organem wykonawczym jest burmistrz (prezydent miasta), nosi ona nazwę „straż miejska”. Ustawa wskazuje, iż straż gminna winna spełniać służebną rolę wobec społeczności lokalnej, wykonując swe zadania z poszanowaniem godności i praw obywateli.

2.
Straż gminna wykonuje zadania w zakresie ochrony porządku publicznego wynikające z ustaw i aktów prawa miejscowego. Do zadań tych należy m.in. ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych, czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego, współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń, współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych, informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń, a także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym. W związku z wykonywaniem swoich zadań straż ta współpracuje z Policją.

3.
Ustawa o strażach gminnych stanowi, iż strażnik wykonując ustawowe zadania ma prawo m.in. do: udzielania pouczeń, zwracania uwagi, ostrzegania lub stosowania innych środków oddziaływania wychowawczego, wydawania poleceń, legitymowania osób, ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia i niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki Policji, dokonywania kontroli osobistej (jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że osoba, wobec której czynności te są podejmowane, posiada przy sobie niebezpieczne przedmioty dla życia lub zdrowia ludzkiego), a także nakładania grzywien w postępowaniu mandatowym.

Straż w toku wykonywania powyższych czynności ma obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Czynności takie winny być zatem wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której zostają podjęte. Z powyższym wiąże się obowiązek nałożony na strażnika miejskiego przez ustawę. Otóż przy wykonywaniu wskazanych czynności, jest on obowiązany przedstawić się imieniem i nazwiskiem, a ponadto na żądanie osoby, której czynności te dotyczą, okazać legitymację służbową w sposób umożliwiający odczytanie i zanotowanie nazwiska strażnika oraz organu, który wydał legitymację. Z czynności przeprowadzonych przez strażnika można ponadto na wniosek osoby kontrolowanej, sporządzić protokół. Wskazane powyżej uprawnienia osoby wobec, której podejmowane są czynności są niezwykle istotne- mają one bowiem ułatwić jej dochodzenie swoich praw w przypadku przekroczenia uprawnień przez konkretnego strażnika.

4.
Należy także zauważyć, że ustawa o strażach gminnych dopuszcza możliwość stosowania przez strażnika środków przymusu bezpośredniego wobec „osób uniemożliwiających wykonanie przez niego zadań określonych w ustawie”. Środkami takimi są: siła fizyczna w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony, kajdanki, pałki obronne wielofunkcyjne, psy i konie służbowe, przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, a także ręczne miotacze gazu. Warto jednakże zwrócić uwagę, iż sposób skorzystania z wymienionych środków nie może być dowolny. Ustawa ta bowiem wyraźnie precyzuje w jakich sytuacjach i w jaki sposób dozwolone jest skorzystanie przez strażnika z wymienionych środków przymusu, a także kiedy nie wolno ich stosować.

Dla zilustrowania powyższego można wskazać art. 14 a, w którym ustawa zastrzega, iż chwyty obezwładniające oraz podobne techniki obrony można stosować tylko w celu odparcia czynnej napaści lub zmuszenia do wykonania polecenia albo ujęcia osoby. „Używając siły fizycznej, nie zdaje się uderzeń, chyba że działa się w: 1) obronie koniecznej, 2) celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub mienie.” (art. 14 a ust.2 ustawy). Podobnie też precyzyjnie została uregulowana możliwość skorzystania przez strażnika miejskiego z kajdanek. Otóż, można je stosować wyłącznie wobec osób ujętych oraz podczas doprowadzania osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania (jeżeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób) w celu udaremnienia ucieczki osoby ujętej lub osoby mogącej stwarzać swym zachowaniem zagrożenie dla życia, zdrowia lub mienia, bądź zapobieżenia czynnej napaści lub czynnemu oporowi. Zgodnie z przepisami ustawy kajdanki te zakłada się tak, aby nie tamowały obiegu krwi, na ręce trzymane z przodu, a osobom zachowującym się agresywnie na ręce trzymane z tyłu. Ustawa zastrzega ponadto, iż kajdanek nie stosuje się wobec osób, które nie ukończyły 17 lat, z wyjątkiem nieletnich w wieku powyżej 15 lat podejrzanych o popełnienie czynu zabronionego wymienionego w art. 10 § 2 Kodeks karny.

Odnośnie kwestii stosowania przez strażników miejskich środków przymusu bezpośredniego, ustawa o strażach gminnych podkreśla, iż strażnik może stosować jedynie te, które odpowiadają potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i niezbędne do osiągnięcia podporządkowania się wydanym poleceniom. Powinny one być stosowane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, w stosunku do której zostały zastosowane. Mogą być stosowane dopiero po uprzednim wezwaniu do zachowania się zgodnego z prawem oraz po bezskutecznym uprzedzeniu o ich użyciu (za wyjątkiem sytuacji gdzie zwłoka groziłaby niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia, a także mienia). Jeżeli wskutek użycia środka przymusu bezpośredniego nastąpiłoby pogorszenie stanu zdrowia osoby, strażnik jest obowiązany niezwłocznie udzielić tej osobie pierwszej pomocy, a w razie potrzeby lub na jej prośbę – zapewnić pomoc lekarską.

Dopiero wówczas jeżeli wymienione środki przymusu bezpośredniego okazałyby się niewystarczające lub ich użycie ze względu na okoliczności danego zdarzenia nie byłoby możliwe, to wówczas strażnik ma prawo użycia broni palnej bojowej. Powinno to jednakże następować „w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni, i nie może zmierzać do pozbawienia jej życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób” (vide art. 18 ust.1 ustawy).

5.
Przytoczone powyżej przepisy ustawy, a zwłaszcza te odnoszące się rodzaju, sposobu i sytuacji w których strażnicy miejscy mogą użyć poszczególnych środków przymusu, są niezwykle ważne z punktu widzenia oceny ewentualnego przekroczenia uprawnień przez przeprowadzającego takowe czynności. W przypadku bowiem stwierdzenia przez osobę wobec, której podjęto stosowne czynności, iż konkretny strażnik miejski nadużył swoich uprawnień, może on wnieść zażalenie do prokuratora. Możliwość taką ustawa wskazuje wprost w art. 20.

dr Paweł Bała, adwokat,
Kancelaria w Szczawnicy